Author Archives: admin

ਸਮਾਧੀ ਬਾਰੇ (ਈ-ਬੁੱਕ) Samaadhi Baare (e-book in Punjabi)

‘ਗੁਹਜ ਕਥਾ‘ ਲੜੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਈ-ਬੁੱਕ ‘ਸਮਾਧੀ ਬਾਰੇ‘ ਸਾਡੀ ਪਹਿਲੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਹੈ । ਸੰਪੂਰਣ ਈ-ਬੁੱਕ ਇੱਕ ਪੀ. ਡੀ. ਐੱਫ਼. ਫ਼ਾਈਲ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ । ਇਸ ਪੂਰੀ ਈ-ਬੁੱਕ ਨੂੰ ਡਾਊਨਲਾਊਡ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਰਪਾ ਕਰ ਕੇ ਇੱਥੇ ‘ਰਾਈਟ ਕਲਿੱਕ’ ਕਰੋ ਤੇ ‘ਸੇਵ ਐਜ਼….’ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪਣੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਸੰਭਾਲ ਲਉ ।

This is the first e-book in the series of ‘Guhaj Katha’. The whole book is available in one single PDF file as well. To download this e-book in a single PDF file, please right click here and ‘Save As…’…

देश के मन्त्री कैसे होने चाहिए?

(अमृत पाल सिंघ “अमृत”)

जिस से मन्त्र्णा की जाए, वह मन्त्री कहलाता है। मन्त्र्णा का अर्थ है, सलाह-मशवरा करना। अतः जिस से सलाह ली जाए, वह मन्त्री है।

शासक अपनी सहायता के लिए कुछ मंत्रियों की नियुक्ति करता है, जो उसे विभिन्न विषयों पर सलाह देते हैं। ऐसा नही है कि कोई शासक किसी को भी अपना मन्त्री नियुक्त कर दे, तो काम चल जाएगा। मन्त्री कोई ऐसा व्यक्ति होना चाहिए, जो अपने विषय के तत्व को जानने वाला हो। मन्त्री कोई ऐसा व्यक्ति होना चाहिए, जो सदा शासक और देश के हित में लगा रहने वाला हो। उसका हर मशवरा शासक और राष्ट्र के हित में ही होना चाहिए।

किसी देश के मन्त्री कैसे होने चाहिए ?

श्री वाल्मीकि जी द्वारा रचित रामायण में लिखा है कि महाराज दशरथ के मन्त्री विद्वान, सलज्ज, कार्यकुशल, जितेंद्रिय, महात्मा, शस्त्रविद्या के ज्ञाता, यशस्वी, तेजस्वी, औरे क्षमाशील थे। (श्लोक ६, ७, और ८, सर्ग ७, बालकाण्ड)। किसी भी शासक के मंत्रियों में यह सभी गुणों को होना अति-आवश्यक है।

किसी भी राज्य की सुरक्षा के लिए यह आवश्यक है कि इस बात की पूरी जानकारी रखी जाए कि दुश्मन देशों की हुकूमत क्या कर रही है, क्या कर चुकी है और क्या करना चाहती है। ऐसा करने के लिए एक गुप्तचर विभाग की आवश्यकता होती है, जो कार्यकुशल गुप्तचरों को देश-विदेश में नियुक्त करता है। एक सुयोग्य गुप्तचर विभाग तभी अच्छी तरह से कार्य कर सकता है, अगर उस विभाग की देखरेख करने वाला मन्त्री एक सुयोग्य व्यक्ति हो। एक सुयोग्य मन्त्री का चुनाव एक सुयोग्य प्रशासक या शासक ही कर सकता है।

एक सुयोग्य शासक एक निरपक्ष न्याय व्यवस्था का प्रबन्ध करता है। उसका प्रबन्ध ऐसा होना चाहिए कि यदि किसी मन्त्री, किसी और उच्च पदस्थ अधिकारी, यहाँ तक के स्वयं शासक का पुत्र भी अपराधी हो, तो उसको भी उचित दण्ड मिले।

किसी भी राज्य के लिए यह आवश्यक है कि वह अपनी प्रजा की भलाई के लिए विद्यालय और चिकित्सालय आदि का निर्माण करवाए। समाज की भलाई के लिए जो भी उचित कार्य हो, उसे करे। ऐसे कार्य तभी हो सकेंगे, जब राज्य के कोष में पर्याप्त धन हो। किसी भी शासक के लिए आवश्यक है कि वह राजकीय कोष को भरा हुया रखे। राजकीय कोष को भरा रखने के लिए उचित आर्थिक नीतियों का पालन करना पड़ता है।

किसी भी राज्य की सुरक्षा उसकी सेना पर ही निर्भर करती है। एक सुशिक्षित और पर्याप्त रूप से शस्त्रबद्ध सेना ही किसी राष्ट्र की सुरक्षा कर सकती है। एक कुशल शासक को चाहिए कि वह इस बात का ध्यान रखे कि सेना के पास पर्याप्त अस्त्र-शस्त्र हों और सेनिकों को उचित प्रशिक्षण भी प्राप्त हो। एक शक्तिशाली सेना ही अपने राष्ट्र की सुरक्षा का दायत्व संभाल सकती है। राज्य में रहने वाले सभी नागरिकों की रक्षा की जानी चाहिए।

किसी राष्ट्र के पास एक शक्तिशाली सेना हो जाने से उस राष्ट्र और उस के शासक की ज़िम्मेदारी भी बढ़ जाती है। किसी शासक के पास एक शक्तिशाली सेना हो, तो हो सकता है कि वह जो चाहे, वही करने लगे। अगर ऐसा होता है, तो यह बहुत ग़लत है। एक आदर्श शासक को चाहिए कि उस के शत्रु ने भी अगर कोई अपराध नहीं किया, तो वह उसकी हिंसा न करे।

यह बहुत आवश्यक है कि मन्त्री-गण जो भी मंत्रणा करें, उसे आवश्यकतानुसार गुप्त रखा जाए। यदि गुप्त मंत्रणा का भेद खुल जाये, उस से राष्ट्र और शासक का अहित हो सकता है। इसलिए मन्त्री ऐसा हो, जो ऐसी बातों का भेद सदा ही बनाए रखे।

यदि मन्त्री ऐसे शुभ गुणों वाले होंगे, तो उनका यश देश और विदेश में फैलेगा। स्वाभाविक है कि प्रजा भी ऐसे गुणवान मंत्रियों का पूर्ण आदर करेगी।

-=-

(राजा दशरथ के आठ मुख्य मन्त्री थे, जिनके नाम इस प्रकार हैं, धृष्टि, जयंत, विजय, सुराष्ट्र, राष्ट्रवर्धन, अकोप, धर्मपाल और सुमन्त्र। राजपुरोहित वशिष्ठ जी और वामदेव जी भी मन्त्री की तरह राजा को सलाह भी दिया करते थे। इस के सिवा भी राजा दशरथ के मन्त्री थे, जिन के नाम इस प्रकार हैं, सुयज्ञ, जाबालि, काश्यप, गौतम, मार्कन्डेय और कात्यायन। )

I Am Not a Propagandist

(Amrit Pal Singh ‘Amrit’)

Propaganda is the organized spreading of partly false and partly true information to assist or damage the cause of a movement, or an ideology etc. I have used the terms ‘partly false and partly true’. When something is partly false, it is not fully true. When it is ‘not fully true’, it is ‘not true’ at all. Also, ‘partly false and partly true information’ actually is ‘misinformation’. To spread misinformation is basically to mislead. Thus, the main purpose of any propaganda is to mislead people. So, propaganda is a form of dishonesty and a propagandist is a dishonest person.

The propaganda or we should say ‘the misinformation’ is always carefully selected for its desired effect. It is designed to influence the thoughts of the audience to further a political, sectarian or commercial agenda by presenting only one side of an argument. And, this is done by deception. A propagandist is not providing information impartially. In order to create the chosen result, such propaganda is usually repeated over a wide variety of media.
Propaganda presents facts selectively, off course deceitfully, to produce an emotional rather than rational response to the half truths presented. The half truth is basically a false statement.

Propaganda can be used as a form of ideological or commercial warfare. When propaganda is used as a form of commercial warfare, it is called advertisement. All kinds of commercial advertisements in print and electronic media are commercial propaganda.

A person trying to influence the religious views of his audience in order to convert them into his sect by presenting only one side of an argument deceitfully is as a matter of fact a propagandist. This is a form of sectarian propaganda. A preacher of righteousness can never indulge in sectarian propaganda. A true saint can never be a sectarian propagandist. A sectarian propagandist is nothing else but a sectarian salesman selling his sectarian nonsense. I have said earlier that a propagandist is a dishonest person. A dishonest person can never be called a religious person. If truth be told, a sectarian propagandist is an agent of evil force.

To propagandise and to educate are two different concepts. To educate means to provide with knowledge or training in a particular area or for a particular purpose. To educate means to teach, or to inform. When facts are presented without any prejudice, when truth is not hidden, when no misinformation is spread, then it is called providing with knowledge. It is the opposite of ‘to propagandise’.

I am not a propagandist. I am an educator. I am not here to propagandise. I am here to share information. I am not here to spread sectarian propaganda. I am here to spread the message of love and humanity.

I am here to share the idea of freedom. My definition of freedom takes account of every right mentioned in the Universal Declaration of Human Rights, adopted by the United Nations on December 10, 1948. I also include in this definition the freedom from sectarian blind faith. The rights and freedoms mentioned in the Universal Declaration of Human Rights are the physical aspect of freedom and the freedom from sectarian blind faith is its psychological and academic aspect. The goal of physical as well as psychological and academic freedom can be reached right the way through the mysticism, that is to say the mystical experience of Ultimate Reality or the God Almighty.

www.AmritWorld.com is not a propaganda website. It definitely is an educational website.

Sikh Are Not Muslims

(Amrit Pal Singh ‘Amrit’)

After a series of four organized attacks launched by Islamist terrorists upon the United States in New York City and the Washington, D.C. metropolitan area on Tuesday, September 11, 2001, many Sikhs were attacked in the US, because attackers wrongly believed that they (Sikhs) are Arabs or Muslims.

For example, on September 15, 2001, the 42-year old attacker killed Balbir Singh Sodhi, a gas station owner in Mesa, Arizona. The attacker, who apparently wanted revenge for September 11, mistook Sodhi for an Arab because of his turban, and his beard.

On August 5, 2012, an attacker named Michael Page killed six Sikhs and wounded four others at a Sikh Gurdwara in Oak Creek, Wisconsin. All of the male victims wore turbans as part of their cultural and religious tradition. The injured included a responding officer, Lt. Brian Murphy, who was shot fifteen times at close range.

On May 7, 2013 an elderly Sikh man, Piara Singh was attacked with an iron bar in Fresno, California in a possible hate crime.

On September 21, 2013 Dr. Prabhjot Singh, a Sikh professor was brutally attacked in Harlem by a group of 20-30 men who branded him as Osama and Terrorist. It is obvious that the attackers thought that Prabhjot Singh was a Muslim.

All such Sikhs have become subject to discrimination, because their attackers mistakenly believed that their targets are Arab or Muslim. Many of Americans and Europeans do not know that turban wearing Sikhs are not Muslims. This is in the face of the fact that Sikhs are living in the US and Europe for many decades.

Sikhs are not Muslims. There is sufficient information available on internet. (For example, this link provides information on this issue).

Here, I am making just a few points on this issue.

Many would say that Sikhs should not be interested in being identified as ‘not Muslim’. Sikhs should be interested in being identified as who they are, rather than who they are not.

If a specific question is asked to explain difference between Sikh religion and Islam, or Sikhs and Muslims, there is nothing wrong to explain it. If Sikhs are mistaken for Muslims, there is nothing wrong to tell that Sikhs are not Muslims.

Many people mistake Sikhs for Muslims due to their turbans, which often make Sikhs targets of anti-Muslim violence. It is often said that there is difference in Sikh turban and Muslim turban. A few web pages explain such view while trying to describe the difference between ‘Sikh’ turbans and ‘Muslim’ turbans.

Turban is a part of dress in many cultures. Even a few hundred years ago, most of male members of Indian society used to wear turbans. It had nothing to do with religion. Hindu Rajputs used to wear turbans. Hindu Jats used to wear turbans. Hindu Marathas used to wear turbans. Even today, many Rajputs, Jats and other Hindus wear turbans in India. So many Hindu saints wear turbans.

Those Hindus, who do not wear turbans in their daily life, wear it on special occasions, such as marriage etc.

Rasam Pagri (ceremony of turban) is a social ceremony common to Hindus, Muslims and Sikhs, conducted upon the death of the oldest member in a family, in which the oldest surviving male member of the family is given a turban in the presence of relatives and friends. The ceremony of turban indicates the shift of duty for the welfare of the family from the deceased to the surviving oldest male member.

We find mention of turbans in ancient Hindu scriptures. It means turbans remained a part of dress for thousands of years. Indians have been wearing turban even before the birth of Islam.

Balochs and Pathans wear turbans. It does not mean that they started wearing turbans when they became Muslims. Turbans were part of their dress even before birth of Islam.

If we study old pictures of 18th and 19th centuries, we can see that different styles of turban had nothing to do with religion. Hindus, Muslims and Sikhs used to wear same style of turbans. Many Sikhs mistake pictures of old Rajput warriors for old Sikh soldiers. A picture of Amir Sher Ali, an Afghan ruler and a Muslim is widely publicized as that of Maharaja Ranjit Singh, a Sikh ruler in Punjab.

Even within Sikh circles, Sikhs wear different styles of turbans. Nihang turbans, called ‘Dumala’ are very different to Patiala Shahi turbans. Members of different Sikh sects wear round turbans. Many Sikh women wear turban.

Sikhs, who keep unshorn hair, wear turbans. However, a big number of Muslims do not wear turban.

Sikhs are required to keep their hair unshorn. Muslims are not required to keep their hair uncut according to Islamic rules. Though, many a Muslims keep beard and cut their moustache, majority of Muslims are seen without beards.

Though there is controversy whether Sikhs are allowed to eat meat or not, one thing is sure that a Sikh is not allowed to eat ‘Halal’ meat, the meat that has been slaughtered in the manner prescribed by the shari’a, the Muslim law. In fact, it is a big sin for a Sikh to eat ‘Halal’ meat.

According to Muslim tradition, women are expected to cover their face, though many Muslims say it is not compulsory. On the other hand, there is no such restriction on Sikh women. Instead, the third Guru of Sikhs, Guru Amardas Ji made it a rule that Sikh women should keep their face uncovered. Women with covered face were not allowed to come in the congregation.

The religion of Sikhs is a flag bearer of equality of entire human race and co-existence. The holy text of Guru Granth Sahib, the Guru of the Sikh people is a great evidence of co-existence. Guru Granth Sahib contains holy hymns of Sikhs and non-Sikhs. For example, Bhagat Ramanand Ji was a Brahman, a non-Sikh. Bhagat Namdev Ji, Bhagat Kabir Ji, Bhagat Ravidas Ji were non-Sikhs. Shiekh Farid Ji was a Sufi saint. The contributors of Guru Granth Sahib belonged to different social, cultural, and ethnic backgrounds. They spoke different languages. That is why Sikhs are friendly to people of different religions, cultures, languages, and races etc.

Sikh principles and traditions are compatible with the western values and western society. On December 10, 1948, the United Nations adopted the Universal Declaration of Human Rights. Sikh religious principles and traditions have no disagreement with this Universal Declaration of Human Rights. On the other hand, the Organisation of the Islamic Conference, an organisation of Islamic countries adopted their own version of human rights declaration, called the ‘Cairo Declaration on Human Rights in Islam‘ (CDHRI) in 1990. It has been signed by 45 Islamic states. The CDHRI was strongly criticised by the International Commission of Jurists, when it was presented to the United Nations Commission on Human Rights in 1992. This declaration is an Islamic response to the United Nations’ Universal Declaration of Human Rights (UDHR) of 1948. The United Nations’ Declaration is the western understanding of human rights, which is compatible with Sikh values and traditions.

Terrorists and hate mongers can be found in almost every society, country and ideology. However, we have to see if a society, government or an ideology supports terrorist activities and hatred or not. So far as Sikh religion is concerned, there is no place of terrorism and hatred in Sikh beliefs.

ਭੈ ਕਾਹੂ ਕਉ ਦੇਤ ਨਹਿ ਨਹਿ ਭੈ ਮਾਨਤ ਆਨ ॥ ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਸੁਨਿ ਰੇ ਮਨਾ ਗਿਆਨੀ ਤਾਹਿ ਬਖਾਨਿ ॥੧੬॥
(੧੪੨੭, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ).

One, who does not terrify anyone, and who is not afraid of anyone either; says Nanak, listen, O mind! call him a wise person. (1427, Guru Granth Sahib).

Two Sikh-Gurus were executed on orders of Muslim rulers. The fifth Guru, Guru Arjun dev Ji was martyred in Lahore city (now in Pakistan) on orders of Muslim ruler, Jahangir.

The ninth Guru, Guru Tegh Bahadur Sahib Ji was martyred in Delhi on orders of Muslim ruler, Aurangzeb. Guru Tegh Bahadur Ji was asked to convert to Islam. When he refused to embrace Islam, he was tortured in prison. In order to intimidate the Guru, the qazi, Islamic magistrates made a plan to torture to death, the Sikhs arrested with the Guru before his eyes. They thought that the Guru would embrace Islam out of fear on seeing the Sikhs murdered.

The qazi decreed to cut Bhai Mati Das with a saw first of all. The qazi asked Bhai Mati Das, “Brother, embrace Islam and enjoy the pleasures provided by the government. Moreover when you die as a Muslim, you will go to heaven where there will be streams of milk, many kinds of wine to drink and beautiful women to enjoy. If you do not embrace Islam, your body will be sawn into two.”

Bhai Mati Das replied, “I can sacrifice hundreds of such heavens for my faith. I need neither women nor wine. I see all the happiness in the path of the faith.” By the order of the qazi, the executioners sawed Bhai Mati Das across from head to loins.

Then, the qazi asked Bhai Sati Das to convert to Islam. When he refused, the executioners wrapped Bhai Sati Das in cotton, poured oil over it and set fire to it. Thus he was burned alive.

The Qazi pronounced his Islamic order that Bhai Dayala must either accept Islam or embrace death by being boiled in a cauldron. Bhai Dayala heroically accepted the latter. He was put into a big cauldron full of water which was later heated to the boiling point.

When Guru Tegh Bahadur Ji refused to convert to Islam at any cost, he was then beheaded in Delhi in 1675.

Baba Zorawar Singh and Baba Fateh Singh were the two younger sons of the tenth Guru of Sikhs, Guru Gobind Singh. They were arrested along with their grandmother on orders of Muslim governor, Wazir Khan of Sirhind city. Wazir Khan asked both the sons of the Guru to accept Islam. He promised them to give lots of money and rank if they renounce their faith and embrace Islam. The two innocent children faced their adversary courageously, determined to stay firm in their faith.
When they refused to renounce the faith and embrace Islam, the Qazi, Islamic magistrate ordered that they be bricked up alive. The sons of the Guru remained faithful as brick cemented upon brick rose about them forming a wall which rose chest high to suffocate them. As their air supply diminished, the wall gave way and collapsed. Then, the heads of the innocent 7 and 9 year old sons of the Guru were severed from their bodies.

Thousands of Sikhs were martyred when they refused to convert to Islam. For example, Bhai Mani Singh, the priest of Sri Darbar Sahib, mostly known as Golden Temple these days, in Amritsar Sahib City, was ordered by the Governor of Lahore, Zakaria Khan to convert to Islam. When he refused to give up the faith, he was ordered death by dismemberment. He was executed at Nakhaas Chowk, Lahore in 1734.

Thus, Sikhs are not only non-Muslims, but also victims of Islamic extremism.

-=-

More references:

Are Sikhs Muslims?
The Difference Between ‘Sikh’ Turbans And ‘Muslim’ Turbans
The Cairo Declaration On Human Rights In Islam
Bhai Mati Das

Religions Are Just Like Institutions

(Amrit Pal Singh ‘Amrit’)

How can we know if an institution provides good education to its students? How do we know if an institution is helping its students to be nice human beings and great citizens?

It is so easy to know. Just see the level of intelligence of its students. Just see how its students behave in their daily life. If students are getting good education, in that case their institution is good, otherwise it is not. If students behave in good manners, then their institution is good, or else it is not. It is so simple rule to know the accurate value of an institution.

If an institution is unable to provide good education to its students, no matter how many beautiful buildings this institution owns, it is a bad institution. No matter how many students an institution has, if it is failed to turn them into a well behaved good citizens, it is a disastrous institution. Beautiful buildings and a big number of students do not make an institution a great one.

To establish a great institution, we first need to adopt a proper syllabus for its students of different classes. We have to prescribe what we want to teach our students. We can teach only if we have learned those things ourselves. We can establish a great institution only if we have strong desire to do something in the service of our society.

After setting a proper syllabus for our students of different levels, we need to select good teachers who can teach our students according to this pre-set syllabus. Teachers are the backbone of any educational institution. If a person does not have a good command over a particular subject, he cannot teach it others at all. Only a well qualified teacher can teach as it should be.

A good educational institution should engage its students in different kinds of social work as well. These are called extra-curricular activities. Students should be engaged in other physical activities, like games etc as well with the intention that they stay healthy.

If a school is providing quality education to its students, they will score good marks in their examinations. The results of examinations tell us if a school is successful or not in its main mission. If results are good, the reputation of the institution will rise. If results are bad, it will give bad name to the institution.

If students perform great in their examinations, people praise their institution. If they indulge in unsocial activities and violence and do nothing good to the society, people understand that they got education from a bad institution.

The ranking of best educational institutions is decided on international and various national levels. This ranking depends on many factors, such as faculty quality, raising people up from poverty, an ethic of service to country, and scientific and humanistic research etc. It means if an institution’s performance is great, it will help it getting great rank. If students of an institution are getting quality education, it raises the rank of the institution. If an institution is giving good results, it elevates the rank of the institution. If students of an institution get jobs easily after completing their courses; it helps a lot to raise the ranking of the institution.

If an institution is failed to provide its students with quality education, if students of an institution are unable to use the education they got from their institution to fit in modern day society, if teachers of an institution incite their students to anti-social activities, if students of an institution are indulged in violence, rapes and murders, it certainly will bring bad name to the institution. No matter how teachers of such an institution talk about it, it is still a worst institution.

If an institution is really great, it does not need any advertisement or publicity to attract new students. Such an institution needs not to employ agents to bring students from other institutions. If an institute is really great, deserving students will come to it automatically.

If a student is not satisfied with his training, he will leave the institution. If he desires so, he will get admission in another institution. Even if a student is satisfied, yet he could seek admission to another institution for further education. In any case, the institute has no right to threat its former students because they left the institution.

Religions are just like institutions. A religion is supposed to provide its students with education on the Sacred. Here, religion is an institution and its followers are its students. Preachers of religion are teachers of this institution.

Good performance by an institution makes it a prestigious organisation. It is same with any religion. If an organised religion performs well in term of humanity, it becomes a respectable ideology. An institution’s performance is delivered by its students and performance of an organised religion is delivered by its followers. If students or followers doing social service and making efforts for the betterment of the society, it will bring praises for their institution or religion. If they are harming the society and humanity, they are damaging reputation of their institution or religion also.

The main goal of any religion is to guide its followers on the path of the Sacred and help them achieve their ultimate goal or salvation. If a religion is able to reach this goal, it can be called a true religion; otherwise it is a false one. In fact, if it cannot lead its followers to the God, it is not a religion whatsoever.

Reputation of an institution depends on its teaching staff. Reputation of an organised religion depends on its priestly class. If teachers of an institution or priests and preachers of an organised religion are doing their job perfectly with pure devotion, the performance of the institution or religion will surely be good. Good performance is judged on the basis of many factors, like educational/religious quality, raising people up from ignorance and poverty, and an ethic of service to the entire humanity etc.

If teachers of an institution or preachers of an organised religion are indulged in immoral activities, it certainly brings bad name for the institution or religion. If teachers or preachers are fulfilling their duty righteously, it helps establishing the reputation of the institution or the religion.

If students of an institution or followers of a religion are indulged in violence, rapes, murders and other anti-social activities, it certainly will bring bad name to the institution or the religion. No matter how teachers of such an institution or preachers of such a religion talk about it, it still will be considered a worst institution or religion. The number of students or followers has nothing to do with good reputation of an institution or a religion. It is often seen that criminal-minded people join bad institutions where not as much of strict restrictions are imposed on students, so that they could indulge in immoral activities freely. Ordinary people judge an institution from the behaviour of its students. General public judges a religion from the actions of its followers.

An institution or a religion needs not trying various methods to attract students of other institutions or followers of other religions. If an institution or a religion is successful in their objectives, other students or followers will automatically come to them. A successful institution does not need to employ agents to catch students of other institutions. A true religion does not need to employ professional missionaries seeking converts.

Often unsatisfied students leave their institution and join other institution of their choice. Often unsatisfied followers leave their religion and embrace other religion of their choice. It is so common that students or followers leave one institution or religion and join other one. A good institution that follows ethics and a true religion will never threat its leaving students or followers. Also, an institution can never force someone to be its student. It is same with a religion. No true religion will ever force someone to be its follower.

Long lasting reputation of an institution or an organised religion depends on many factors, such as what they have to offer, quality of their offering, academic level of their teachers or spiritual level of their preachers, ethics of service, and finally, outcome of their educational or spiritual training. Without a great outcome, an institution or an organised religion can never find a respectable position in this world, no matter how teachers of such an institution or preachers of such a religion talk about it.

Innocent Until Proved Guilty

(Amrit Pal Singh ‘Amrit’)

Article 11
(1) Everyone charged with a penal offence has the right to be presumed innocent until proved guilty according to law in a public trial at which he has had all the guarantees necessary for his defence.
(2) No one shall be held guilty of any penal offence on account of any act or omission which did not constitute a penal offence, under national or international law, at the time when it was committed. Nor shall a heavier penalty be imposed than the one that was applicable at the time the penal offence was committed.

(The Universal Declaration of Human Rights adopted by the United Nations)

The Part 1 of the article 11 of the Universal Declaration of Human Rights, adopted by the United Nations says:

(1) Everyone charged with a penal offence has the right to be presumed innocent until proved guilty according to law in a public trial at which he has had all the guarantees necessary for his defence.

Article 11 of the Universal Declaration of Human Rights in fact further expands the rights given in Article 10.

Even if a person is indicted with a penal crime, he has the right to be considered innocent until proved guilty.

It is possible that an innocent person is accused of punishable offences. If he is considered guilty even without trial, it is a violation of his basic human rights. One needs to understand the difference between an ‘accused’ and a ‘guilty’. The legal system is supposed to punish a ‘guilty’, not an ‘accused’. First, the offences made by an ‘accused’ should be proven according to law in a public trial at which he has had all the guarantees necessary for his defence, and if he is proved ‘guilty’, he should be punished accordingly.

‘All the guarantees necessary for a defense’ has been mentioned in the 3rd point of Article 14 of International Covenant on Civil and Political Rights in these words: –

3. In the determination of any criminal charge against him, everyone shall be entitled to the following minimum guarantees, in full equality:

(a) To be informed promptly and in detail in a language which he understands of the nature and cause of the charge against him;

(b) To have adequate time and facilities for the preparation of his defence and to communicate with counsel of his own choosing;

(c) To be tried without undue delay;

(d) To be tried in his presence, and to defend himself in person or through legal assistance of his own choosing; to be informed, if he does not have legal assistance, of this right; and to have legal assistance assigned to him, in any case where the interests of justice so require, and without payment by him in any such case if he does not have sufficient means to pay for it;

(e) To examine, or have examined, the witnesses against him and to obtain the attendance and examination of witnesses on his behalf under the same conditions as witnesses against him;

(f) To have the free assistance of an interpreter if he cannot understand or speak the language used in court;

(g) Not to be compelled to testify against himself or to confess guilt.

The Part 2 of the article 11 of the Universal Declaration of Human Rights says:

(2) No one shall be held guilty of any penal offence on account of any act or omission which did not constitute a penal offence, under national or international law, at the time when it was committed. Nor shall a heavier penalty be imposed than the one that was applicable at the time the penal offence was committed.

We need to understand this part carefully.

It is possible that an action is considered no crime at a particular time; however on a later stage the same action is considered a criminal act under any national or international law.

For example, according to the Indian Wildlife (Protection) Act, 1972, killing a tiger is a criminal offence.

However, if any person had killed a tiger before the passing of this law, he cannot be tried under this penal code.

According to the Indian Wildlife (Protection) Act, 1972, the minimum imprisonment prescribed is three years which may extend up to seven years.

Now, suppose a person kills a tiger in India. Maximum imprisonment prescribed is seven years according to the Indian Wildlife (Protection) Act, 1972. After he committed the crime, suppose the Indian government amends the law and extends imprisonment up to 14 years. The accused when proved guilty cannot be given imprisonment for 14 years. It is simply because when he committed the crime, the maximum punishment was seven years in prison.

In case, he is imprisoned for more than seven years, it is a violation of his basic human rights, according to the Article 11 of Universal Declaration of Human Rights.

ਹੋਵੈ ਸਰਵਣ ਵਿਰਲਾ ਕੋਈ

(ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪਾਲ ਸਿੰਘ ‘ਅੰਮ੍ਰਿਤ’)

ਵਾਲਮੀਕੀ ਰਾਮਾਇਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਮੁਨੀ ਦੀ ਕਥਾ ਹੈ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਅੰਨ੍ਹੇ ਮਾਂ-ਬਾਪ ਦੀ ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦਾ ਸੀ । ਹਾਲਾਂਕਿ ਉੱਥੇ ਉਸ ਦਾ ਨਾਮ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਪਰ ਉਸੇ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਰਵਣ ਕੁਮਾਰ (ਸ਼੍ਰਵਣ ਕੁਮਾਰ) ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇੱਕ ਰਾਤ ਜਦੋਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਮਾਂ-ਬਾਪ ਲਈ ਪਾਣੀ ਲੈਣ ਨਦੀ ਕਿਨਾਰੇ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਸ਼ਿਕਾਰ ਦੇ ਭੁਲੇਖੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਦਸ਼ਰਥ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਤੀਰ ਮਾਰ ਕੇ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਜਦੋਂ ਦਸ਼ਰਥ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਗ਼ਲਤੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ, ਉਹ ਫ਼ੌਰਨ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਸਰਵਣ ਕੁਮਾਰ ਕੋਲ ਪੁੱਜਾ । ਉਸ ਦੇ ਦੇਖਦੇ-ਦੇਖਦੇ ਹੀ ਸਰਵਣ ਕੁਮਾਰ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋਇਆ, ਪ੍ਰੰਤੂ ਮਰਦਿਆਂ-ਮਰਦਿਆਂ ਵੀ ਸਰਵਣ ਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮਾਂ-ਬਾਪ ਦਾ ਹੀ ਫ਼ਿਕਰ ਰਿਹਾ । ਉਸ ਨੇ ਦਸ਼ਰਥ ਨੂੰ ਆਖਿਆ ਕਿ ਉਹ ਉਸਦੇ ਪਿਆਸੇ ਮਾਂ-ਬਾਪ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਪਿਆ ਦਏ ।

ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲ ਤੋਂ ਸਰਵਣ ਕੁਮਾਰ ਦੀ ਕਥਾ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਅੰਦਰ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਸਥਾਨ ਬਣਾਈ ਬੈਠੀ ਹੈ । ਜਦ ਕਦੇ ਵੀ ਮਾਂ-ਬਾਪ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਿਸੇ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਗੱਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਸਰਵਣ ਕੁਮਾਰ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਵੀ ਆ ਹੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਜੇ ਕਿਸੇ ਕਪੁੱਤਰ ਦਾ ਵੀ ਜ਼ਿਕਰ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਲੋਕ ਸਰਵਣ ਕੁਮਾਰ ਦੀ ਕਥਾ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰ ਕੇ ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਹੁਣ ਕੋਈ ਵਿਰਲਾ ਪੁੱਤਰ ਹੀ ਸਰਵਣ ਕੁਮਾਰ ਵਰਗਾ ਬਣਦਾ ਹੈ । ਆਪਣੇ ਵਕਤ ਦੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਮਾਂ-ਬਾਪ ਦੇ ਉਪਕਾਰ ਭੁਲਾ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੀ ੩੭ਵੀਂ ਵਾਰ ਦੀ ੧੧ਵੀਂ ਪਉੜੀ ਵਿੱਚ ਸਰਵਣ ਕੁਮਾਰ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕੀਤਾ: –

ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਅਨੰਦ ਵਿਚਿ ਪੁਤੈ ਦੀ ਕੁੜਮਾਈ ਹੋਈ ॥
ਰਹਸੀ ਅੰਗ ਨ ਮਾਵਈ ਗਾਵੈ ਸੋਹਿਲੜੇ ਸੁਖ ਸੋਈ ॥
ਵਿਗਸੀ ਪੁਤ ਵਿਆਹਿਐ ਘੋੜੀ ਲਾਵਾਂ ਗਾਵ ਭਲੋਈ ॥
ਸੁਖਾਂ ਸੁਖੈ ਮਾਵੜੀ ਪੁਤੁ ਨੂੰਹ ਦਾ ਮੇਲ ਅਲੋਈ ॥
ਨੁਹੁ ਨਿਤ ਕੰਤ ਕੁਮੰਤੁ ਦੇਇ ਵਿਹਰੇ ਹੋਵਹ ਸਸੁ ਵਿਗੋਈ ॥
ਲਖ ਉਪਕਾਰ ਵਿਸਾਰਿ ਕੈ ਪੁਤ ਕੁਪੁਤਿ ਚਕੀ ਉਠਿ ਝੋਈ ॥
ਹੋਵੈ ਸਰਵਣ ਵਿਰਲਾ ਕੋਈ ॥੧੧॥ (ਵਾਰ ੩੭)

ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਮੰਗਣੀ ਹੋਈ, ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਬਹੁਤ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਮੰਗਲ-ਗੀਤ ਗਾਉਂਦਿਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਸੰਭਾਲੀ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੀ । ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕਰਦਿਆਂ ਉਹ ਬਹੁਤ ਆਨੰਦਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਘੋੜੀਆਂ ਗਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਲਾਵਾਂ ਗਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਪੁੱਤਰ ਤੇ ਨੂੰਹ ਦਾ ਮੇਲ ਹੋਣ ‘ਤੇ ਮਾਂ ਸੁੱਖਾਂ ਸੁੱਖਦੀ ਹੈ । ਪਰ ਮਗਰੋਂ, ਖ਼ੁਸ਼ੀਆਂ ਨਾਲ ਲਿਆਉਂਦੀ ਨੂੰਹ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਬੁਰੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਤੋਂ ਪਰ੍ਹੇ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਮਾਂ-ਪਿਉ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੇ ਲੱਖਾਂ ਉਪਕਾਰ ਵਿਸਾਰ ਕੇ ਬਹੁਤ ਪੁੱਤਰ ਸਹੀ ਮਾਅਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਪੁੱਤਰ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਕੋਈ ਵਿਰਲਾ ਹੀ ਸਰਵਣ ਵਰਗਾ ਪੁੱਤਰ ਬਣਦਾ ਹੈ ।

ਸਰਵਣ ਕੁਮਾਰ ਤੋਂ ਉਲਟ ਉਹ ਲੋਕ ਹਨ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਮਾਂ-ਬਾਪ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨੀ ਤਾਂ ਦੂਰ, ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੁੱਖ ਹੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦਾ ਬੜਾ ਸੁੰਦਰ ਸ਼ਬਦ ਹੈ : –

ਸਾਰਗ ਮਹਲਾ ੪ ਘਰੁ ੩ ਦੁਪਦਾ
ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥
ਕਾਹੇ ਪੂਤ ਝਗਰਤ ਹਉ ਸੰਗਿ ਬਾਪ ॥
ਜਿਨ ਕੇ ਜਣੇ ਬਡੀਰੇ ਤੁਮ ਹਉ ਤਿਨ ਸਿਉ ਝਗਰਤ ਪਾਪ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
ਜਿਸੁ ਧਨ ਕਾ ਤੁਮ ਗਰਬੁ ਕਰਤ ਹਉ ਸੋ ਧਨੁ ਕਿਸਹਿ ਨ ਆਪ ॥
ਖਿਨ ਮਹਿ ਛੋਡਿ ਜਾਇ ਬਿਖਿਆ ਰਸੁ ਤਉ ਲਾਗੈ ਪਛੁਤਾਪ ॥੧॥
ਜੋ ਤੁਮਰੇ ਪ੍ਰਭ ਹੋਤੇ ਸੁਆਮੀ ਹਰਿ ਤਿਨ ਕੇ ਜਾਪਹੁ ਜਾਪ ॥
ਉਪਦੇਸੁ ਕਰਤ ਨਾਨਕ ਜਨ ਤੁਮ ਕਉ ਜਉ ਸੁਨਹੁ ਤਉ ਜਾਇ ਸੰਤਾਪ ॥੨॥੧॥੭॥
(੧੨੦੦, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ)।

ਹੇ ਪੁੱਤਰ ! ਪਿਤਾ ਨਾਲ ਝਗੜਾ ਕਿਉਂ ਕਰਦਾ ਹੈਂ? ਤੂੰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੰਮਿਆ ਤੇ ਪਾਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਝਗੜਨਾ ਪਾਪ ਹੈ । ੧। ਰਹਾਉ। ਜਿਸ ਧਨ ਦਾ ਤੂੰ ਹੰਕਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈਂ, ਉਹ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਦਾ ਆਪਣਾ ਨਹੀਂ ਬਣਿਆ । ਹਰ ਇਨਸਾਨ ਮਾਇਆ ਦਾ ਚਸਕਾ ਆਖ਼ਿਰ ਇੱਕ ਪਲ ਵਿੱਚ ਹੀ ਛੱਡ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਦੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਪਛਤਾਵਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ੧। ਜੋ ਪਰਮਾਤਮਾ ਤੁਹਾਡੇ ਮਾਲਕ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦਾ ਜਾਪ ਕਰੋ । ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪ੍ਰਭੂ-ਦਾਸ ਤੁਹਾਨੂੰ ਉਪਦੇਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ । ਜੇ ਤੂੰ ਇਹ ਉਪਦੇਸ਼ ਸੁਣੇਂ , ਤਾਂ ਤੇਰਾ ਮਾਨਸਿਕ ਕਲੇਸ਼ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਏ ।੨।੧।੭।

ਜਾਇਜ਼ ਜਾਂ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਚਾਰ ਪੈਸੇ ਕਮਾ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਕਈ ਦੁਰਬੁੱਧੀ ਲੋਕ ਹੰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਭਰੇ ਹੋਏ ਹੋਰਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਕਰਨਾ ਤਾਂ ਦੂਰ, ਸਗੋਂ ਆਪਣੇ ਹੀ ਮਾਂ ਜਾਂ ਬਾਪ ਨੂੰ ਬੇਇੱਜ਼ਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਵੀ ਸੰਕੋਚ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ।

ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਬਿਰਧ ਵਿਅਕਤੀ ਨਾਲ ਕਈ ਵਾਰ ਮੇਰੀ ਗੱਲਬਾਤ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ । ਉਹ ਆਪਣੇ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਸੀ । ਇੱਕ ਦਿਨ ਗੱਲਬਾਤ ਦੌਰਾਨ ਮੈਂ ਉਸ ਅੱਗੇ ਉਸ ਦੇ ਉਸੀ ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ । ਉਹ ਬਿਰਧ ਇੱਕਦਮ ਗ਼ੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਬੋਲਿਆ, “ਉਹ ਮੇਰਾ ਪੁੱਤਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ।”

ਇਹ ਬਿਰਧ ਆਮਤੌਰ ‘ਤੇ ਸ਼ਾਂਤ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਸੀ । ਉਸ ਵੱਲੋਂ ਅਜਿਹਾ ਕਹਿਣ ‘ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਈ । ਕੋਈ ਆਪਣੇ ਕਿਸੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ‘ਕਪੁੱਤਰ’ ਆਖੇ, ਤਾਂ ਸਮਝ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਆਖਣਾ ਕਿ ਉਹ ਮੇਰਾ ਪੁੱਤਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਬਹੁਤ ਹੈਰਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਹੋਰ ਖੋਜ ਕੀਤੀ, ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਉਸ ਬਿਰਧ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਆਖੇ ਜਾਂਦੇ ‘ਪੁੱਤਰ’ ਬਾਰੇ ਬੜਾ ਕੁੱਝ ਜਾਣਨ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ । ਉਸ ਦਾ ਉਹ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ‘ਪੁੱਤਰ’ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿੱਚੋਂ ਜਾਇਜ਼ ਜਾਂ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕਾਫ਼ੀ ਦੌਲਤ ਕਮਾ ਕੇ ਲਿਆਇਆ ਸੀ । ਭਾਰਤ ਵਾਪਸ ਆ ਕੇ ਕੁੱਝ ਜਾਇਦਾਦ ਬਣਾ ਲਈ । ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਵਿਆਹਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਪਰ ਤਲਾਕ ਹੋ ਗਿਆ । ਜਿਸ ਕੁੜੀ ਨਾਲ ਉਸ ਨੇ ਦੂਜਾ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ, ਉਸ ਨੂੰ ਇਹ ਦੱਸਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਆਦਮੀ ਪਹਿਲਾਂ ਵਿਆਹਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਜ਼ਾਹਿਰ ਹੈ ਕਿ ਕੁੜੀ ਨਾਲ ਜਾਣਬੁੱਝ ਕੇ ਧੋਖਾ ਹੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ । ਕੁੜੀ ਵੀ ਇਹ ਸਭ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਕਰ ਗਈ । ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਕੁੜੀ ਦੀਆਂ ਵੀ ਕੁੱਝ ਮਜਬੂਰੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਹੋਣ ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਵੀ ਹੋਏ । ਇੱਕ ਦਿਨ ਕਿਸੇ ਗੱਲ ਤੋਂ ਉਸ ਬਿਰਧ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਪੋਤਰੀ ਦੀ ਕਿਸੇ ਗੱਲ ਤੋਂ ਡਾਂਟ-ਡਪਟ ਕਰ ਦਿੱਤੀ । ਵਿਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਪਰਤੇ ਉਸ ਹੰਕਾਰੀ ਨੇ ਇਸੇ ਗੱਲ ਤੋਂ ਗ਼ੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਉਸ ਬਿਰਧ ਨਾਲ ਹੱਥਾਪਾਈ ਕਰ ਦਿੱਤੀ । ਬਸ, ਉਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਉਸ ਬਿਰਧ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਖੇ ਜਾਂਦੇ ਉਸ ‘ਪੁੱਤਰ’ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦਿਲ ਤੋਂ ਹੀ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ । ਇੰਨੇ ਵਰ੍ਹੇ ਬੀਤ ਜਾਣ ਮਗਰੋਂ ਵੀ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਉਸ ‘ਪੁੱਤਰ’ ਨੂੰ ਮਾਫ਼ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ । ਸ਼ਾਇਦ, ਹੰਕਾਰ ਨਾਲ ਭਰੇ ਉਸ ‘ਪੁੱਤਰ’ ਨੇ ਵੀ ਕਦੇ ਦਿਲੋਂ ਮਾਫ਼ੀ ਨਾ ਮੰਗੀ ਹੋਏ ।

ਆਪਣੇ ਉਸ ਪਿਉ ਨਾਲ ਹੱਥਾਪਾਈ ਕਰਨਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਪਾਲਿਆ, ਪੋਸਿਆ, ਪੜ੍ਹਾਇਆ-ਲਿਖਾਇਆ ਤੇ ਇਸ ਯੋਗ ਬਣਾਇਆ ਕਿ ਉਹ ਵਿਦੇਸ਼ ਜਾ ਸਕਦਾ ਤੇ ਚਾਰ ਪੈਸੇ ਕਮਾ ਸਕਦਾ, ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਹੀ ਇੱਕ ਗੁਨਾਹ ਹੈ । ਐਸਾ ਗੁਨਾਹਗਾਰ ਆਦਮੀ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਇਹ ਹੀ ਸਮਝਦਾ ਰਿਹਾ ਹੋਣਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਇਸ ਮਹਾਂ-ਪਾਪ ਦਾ ਪਤਾ ਘਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਪਰ, ਅਜਿਹੇ ਪਾਪ ਕਦੇ ਲੁੱਕਦੇ ਨਹੀਂ । ਗੱਲ ਘਰ ਤੋਂ ਵੀ ਬਾਹਰ ਪਤਾ ਲੱਗਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ।

ਹੁਣ ਆਪਣੀ ਬਦਨਾਮੀ ਦਾ ਦਾਗ਼ ਧੋਣ ਲਈ ਉਸ ਹੰਕਾਰੀ ਨੇ ਕਈ ਯਤਨ ਕਰਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ । ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ਜਾ ਕੇ ਸੇਵਾ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਤਾਂ ਕਿ ਦੁਨੀਆਂ ਇਹ ਸਮਝੇ ਕਿ ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਸੇਵਕ ਹੈ । ਪਿਉ ਦਾ ਅਪਮਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ਜਾ ਕੇ ਸੇਵਾ ਕਰੇ, ਤਾਂ ਕੀ ਫ਼ਾਇਦਾ? ਬਿਰਧ ਪਿਉ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰੀ ਹੋ ਜਾਣਾ ਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ਜਾ-ਜਾ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੇਵਾ ਕਰ-ਕਰ ਕੇ ਦਿਖਾਉਣਾ । ਪਰਿਵਾਰ ਤੇ ਹੋਰ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ‘ਤੇ ਜਾਣ ਦਾ ਉਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਸਿਰਫ਼ ਇੰਨਾ ਹੀ ਹੋਏਗਾ ਕਿ ਆਪਣੇ ਹੀ ਬਿਰਧ ਬਾਪ ਨੂੰ ਬੇਇੱਜ਼ਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ, ਸੰਬੰਧੀ ਤੇ ਹੋਰ ਲੋਕ ਭੁੱਲ ਜਾਣ ।

ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਲਈ ਕੋਈ ੫੦, ੦੦੦ ਰੁਪਏ ਦਾਨ ਕਰ ਦਏ, ਤਾਂ ਕੀ ਆਪਣੇ ਹੀ ਪਿਉ ਉੱਤੇ ਹੱਥ ਚੁੱਕਣ ਅਤੇ ਅਪਮਾਨਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਉਸ ਦਾ ਪਾਪ ਦੁਨੀਆਂ ਭੁੱਲ ਜਾਏਗੀ? ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਬੇਈਮਾਨ ਤੇ ਅਗਿਆਨੀ ਤੱਕ ਆਖ ਦਿੱਤਾ ਸੀ । ਮਾਂ-ਬਾਪ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ, ਮਾਂ-ਬਾਪ ਉੱਤੇ ਹੱਥ ਚੁੱਕਣ ਵਾਲਾ ਹੰਕਾਰੀ ਪੁਰਖ ਜਿੰਨੇ ਮਰਜ਼ੀ ਕਥਿਤ ਪੁੰਨ-ਕਰਮ ਕਰੀ ਜਾਏ, ਉਹ ਆਪਣੀ ਬਦਨਾਮੀ ਤੋਂ ਬੱਚ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ । ੩੭ਵੀਂ ਵਾਰ ਦੀ ੧੩ਵੀਂ ਪਉੜੀ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਵੀਚਾਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨ: –

ਮਾਂ ਪਿਉ ਪਰਹਰਿ ਸੁਣੈ ਵੇਦੁ ਭੇਦੁ ਨ ਜਾਣੈ ਕਥਾ ਕਹਾਣੀ ॥
ਮਾਂ ਪਿਉ ਪਰਹਰਿ ਕਰੈ ਤਪੁ ਵਣਖੰਡਿ ਭੁਲਾ ਫਿਰੈ ਬਿਬਾਣੀ ॥
ਮਾਂ ਪਿਉ ਪਰਹਰਿ ਕਰੈ ਪੂਜੁ ਦੇਵੀ ਦੇਵ ਨ ਸੇਵ ਕਮਾਣੀ ॥
ਮਾਂ ਪਿਉ ਪਰਹਰਿ ਨਾਵ੍ਹਣਾ ਅਠਸਠਿ ਤੀਰਥ ਘੁੰਮਣ ਵਾਣੀ ॥
ਮਾਂ ਪਿਉ ਪਰਹਰਿ ਕਰੈ ਦਾਨ ਬੇਈਮਾਨ ਅਗਿਆਨ ਪਰਾਣੀ ॥
ਮਾਂ ਪਿਉ ਪਰਹਰਿ ਵਰਤ ਕਰਿ ਮਰਿ ਜੰਮੈ ਭਰਮਿ ਭੁਲਾਣੀ ॥
ਗੁਰੁ ਪਰਮੇਸਰੁ ਸਾਰੁ ਨ ਜਾਣੀ ॥੧੩॥ (੩੭)

ਮਾਂ-ਪਿਉ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰ ਕੇ ਜੇ ਕੋਈ ਵੇਦ ਸੁਣਦਾ ਫਿਰੇ, ਸਮਝੋ ਉਸ ਨੇ ਕਥਾ-ਕਹਾਣੀਆਂ ਦਾ ਭੇਦ ਨਹੀਂ ਸਮਝਿਆ । ਮਾਂ-ਪਿਉ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰ ਕੇ ਜੇ ਕੋਈ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਤੱਪ ਕਰੇ, ਤਾਂ ਉਹ ਭੁੱਲਿਆ ਫਿਰਦਾ ਹੈ, ਚਾਹੇ ਉਹ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਫਿਰਦਾ ਰਹੇ । ਮਾਂ-ਪਿਉ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰ ਕੇ ਜੇ ਕੋਈ ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰੇ, ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਕਮਾਈ ਹੋਈ ਸੇਵਾ ਕਿਸੇ ਲੇਖੇ ਨਹੀਂ । ਮਾਂ-ਪਿਉ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰ ਕੇ ਜੇ ਕੋਈ ੬੮ ਤੀਰਥਾਂ ਦਾ ਇਸ਼ਨਾਨ ਵੀ ਕਰੇ, ਤਾਂ ਉਹ ਭਟਕਣ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ । ਮਾਂ-ਪਿਉ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰ ਕੇ ਜੇ ਕੋਈ ਦਾਨ ਕਰੇ, ਉਹ ਬੇਈਮਾਨ ਤੇ ਅਗਿਆਨੀ ਜੀਵ ਹੈ । ਮਾਂ-ਪਿਉ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰ ਕੇ ਜੇ ਕੋਈ ਵਰਤ ਆਦਿ ਕਰੇ, ਤਾਂ ਉਹ ਮੁੜ-ਮੁੜ ਕੇ ਜੰਮਦਾ-ਮਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਭਰਮ ਵਿੱਚ ਭੁੱਲਿਆ ਫਿਰਦਾ ਹੈ । ਐਸਾ ਵਿਅਕਤੀ ਗੁਰੂ ਤੇ ਪਰਮੇਸ਼ਵਰ ਦੀ ਸਾਰ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ ।

ਮਾਂ-ਪਿਉ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਹਨ, ਪਰ ਕੋਈ ਵਿਰਲਾ ਹੀ ਸਰਵਣ ਕੁਮਾਰ ਵਰਗਾ ਪੁੱਤਰ ਬਣਦਾ ਹੈ । ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਬਿਲਕੁਲ ਸਹੀ ਕਿਹਾ ਹੈ: –

ਹੋਵੈ ਸਰਵਣ ਵਿਰਲਾ ਕੋਈ ॥੧੧॥

Failure to Implement Universal Declaration

(Amrit Pal Singh ‘Amrit’) December 10, 2013

On December 10, 1948, the United Nations adopted the Universal Declaration of Human Rights. This Declaration was the first international acknowledgment that all human beings have basic rights and freedoms.
65 years after the adoption of the Universal Declaration of Human Rights by the United Nations, position of human rights has not been changed very much. Even after 65 years, ordinary people of so many countries do not know what human rights are. No concrete steps have been taken to stop human rights abuses worldwide. The United Nations and various governments should realise that it is their failure and they cannot run away from their accountability.

Universal Declaration of Human Rights

It is the time for the UN, governments, human rights organisations and individual human rights defenders to sit together and make an effective plan for implementation of Universal Declaration of Human Rights. If we do not make suitable efforts in this direction, the state of affairs of human rights and freedom will not change in next 65 years either.

ਸਾਮਾਜਿਕ ਨਿਯਮ ਸਦਾ ਬਦਲਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ

(ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪਾਲ ਸਿੰਘ ‘ਅੰਮ੍ਰਿਤ’)

ਚੰਦੂ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਵਕਤ ਮੁਗ਼ਲ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਉੱਚ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸੀ । ਆਪਣੀ ਧੀ ਦਾ ਮੰਗਣਾ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਪੰਜਵੇਂ ਗੁਰੂ, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜੁਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸਪੁੱਤਰ ਸ੍ਰੀ (ਗੁਰੂ) ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨਾਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਬਾਰੇ ਕੁੱਝ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ । ਉੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਕੁੱਝ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਹ ਸੁਣਿਆ ਤੇ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਅਪਮਾਨਿਤ ਹੋਇਆ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਅਖਵਾ ਭੇਜਿਆ ਕਿ ਇਹ ਰਿਸ਼ਤਾ ਮੰਨਜ਼ੂਰ ਨਾ ਕੀਤਾ ਜਾਏ । ਗੁਰੂ ਅਰਜੁਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਉਹੀ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਸਿੱਖ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ।

ਚੰਦੂ ਦੀ ਧੀ ਤੇ (ਗੁਰੂ) ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਕਦੇ ਵੀ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਵਿਆਹ ਨਾ ਹੋਇਆ । ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹੀਂ ਦਿਨੀਂ ਅਖਉਤੀ ਉੱਚੀ ਜਾਤੀ ਦੇ ਹਿੰਦੂ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਰਿਵਾਜ਼ ਸੀ, ਚੰਦੂ ਦੀ ਧੀ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤਕ ਵਿਣ-ਵਿਆਹੀ ਹੀ ਰਹੀ ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅਖਉਤੀ ਉੱਚੀ ਜਾਤੀ ਦੀ ਹਿੰਦੂ ਔਰਤ ਨੂੰ ਇਹ ਬਿਲਕੁਲ ਮੰਨਜ਼ੂਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਇੱਕ ਵਾਰ ਕਿਸੀ ਮਰਦ ਨਾਲ ਉਸਦਾ ਨਾਮ ਜੁੜ੍ਹ ਜਾਣ ਮਗਰੋਂ ਉਹ ਕਿਸੀ ਹੋਰ ਮਰਦ ਬਾਰੇ ਸੋਚੇ ਵੀ । ਇੱਕ ਵਾਰ ਕਿਸੀ ਔਰਤ ਦਾ ਮੰਗਣਾ ਹੋਣ ਮਗਰੋਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਮਰਦ ਉਸ ਨਾਲ ਕਦੀ ਵਿਆਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰਦਾ, ਜੇ ਉਸ ਔਰਤ ਦਾ ਮੰਗਣਾ ਟੁੱਟ ਜਾਏ । ਅਜਿਹੇ ਨਿਯਮ ਸਨ ਤਦੋਂ ਸਮਾਜ ਦੇ ।

ਉਨ੍ਹੀਂ ਦਿਨੀਂ ਕਿਸੀ ਹਿੰਦੂ ਵਿਧਵਾ ਲਈ ਦੁਬਾਰਾ ਵਿਆਹ ਕਰ ਲੈਣਾ ਅਸੰਭਵ ਸੀ । ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਨੇ ਵਿਧਵਾ-ਵਿਆਹ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ, ਤਾਂਕਿ ਉਹ ਨਵੇਂ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਸਕਣ । ਇਹ ਸਾਮਾਜਿਕ ਨਿਯਮਾਂ ਵਿੱਚ ਇਰਾਦਨ ਲਿਆਉਂਦਾ ਗਿਆ ਬਦਲਾਵ ਸੀ ।

ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਅਸੀਂ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਬਦਲ ਲਿਆ ਹੈ । ਟੁੱਟੇ ਹੋਏ ਮੰਗਣੇ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਟੁੱਟੇ ਹੋਏ ਵਿਆਹ ਵੀ ਹੁਣ ਕੁੜੀਆਂ ਲਈ ਸ਼ਰਮਿੰਦਗੀ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਨਹੀਂ ਰਹੇ, ਚਾਹੇ ਕਿ ਹੁਣ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਐਸੇ ਹਨ, ਜੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਦਲਾਵਾਂ ਤੋਂ ਖ਼ੁਸ਼ ਨਹੀਂ ਹਨ ।

ਇੱਕ ਸੋਸ਼ਲ ਨੈੱਟਵਰਕ ਵੈੱਬਸਾਈਟ ਉੱਤੇ ਮੈਂ ਇੱਕ ਸੁਨੇਹਾ ਪੜ੍ਹਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਕੁੱਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੀ: –

ਪਹਿਲਾਂ ਕੁੜੀਆਂ ਆਖਿਆ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, “ਮੈਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੀ.ਏ. ਵਨ ਪਾਸ ਕੀਤੀ, ਫਿਰ ਬੀ.ਏ. ਟੂ, ਤੇ ਫਿਰ ਬੀ.ਏ. ਫ਼ਾਈਨਲ ਕੀਤੀ । ਜਾਂ, ਮੈਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੀ. ਕੋਮ. ਵਨ ਪਾਸ ਕੀਤੀ, ਫਿਰ ਬੀ. ਕੋਮ. ਟੂ, ਤੇ ਫਿਰ ਬੀ.ਕੋਮ. ਫ਼ਾਈਨਲ। ਜਾਂ, ਮੈਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੀ.ਐੱਸ.ਸੀ. ਵਨ ਪਾਸ ਕੀਤੀ, ਫਿਰ ਬੀ.ਐੱਸ.ਸੀ. ਟੂ, ਤੇ ਫਿਰ ਬੀ.ਐੱਸ.ਸੀ. ਫ਼ਾਈਨਲ ਕੀਤੀ।” ਅੱਜਕਲ੍ਹ ਦੀ ਕੁੜੀ ਆਖਦੀ ਹੈ, “ਮੈਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਹਿਲਾ ਮੰਗਣਾ ਕੀਤਾ, ਫਿਰ ਦੂਜਾ ਮੰਗਣਾ ਕੀਤਾ, ਤੇ ਫਿਰ ਫ਼ਾਈਨਲ ਮੰਗਣਾ ਕੀਤਾ”।

ਚਾਹੇ ਸਾਮਾਜਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇੱਜ਼ਤਦਾਰ ਕਈ ਪਰਿਵਾਰ ਹੁਣ ਵੀ ਆਪਣੀ ਕਿਸੀ ਧੀ ਦਾ ਮੰਗਣਾ ਟੁੱਟ ਜਾਣ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਬੇਇੱਜ਼ਤੀ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਕਈ ਹੋਰ ਇਸ ਵੱਲ ਕੁੱਝ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਵੱਜੋਂ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ । ਕੁੱਝ ਕੁੜੀਆਂ ਤਾਂ ਹੁਣ ਤਿੰਨ-ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਵੀ ਵਿਆਹ ਕਰਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਸਾਧਾਰਣ ਸਮਾਜ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੱਗਭੱਗ ਸਵੀਕਾਰ ਵੀ ਕੀਤਾ ਹੈ ।

ਇਹ ਖ਼ਬਰ ਤਾਂ ਹੁਣ ਪੁਰਾਣੀ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ ਕਿ ਮੁੰਬਈ ਦੀ ਇੱਕ ਅਦਾਕਾਰਾ ਨੇ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਆਹ ਕੀਤਿਆਂ ਹੀ ਇੱਕ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਕ੍ਰਿਕਟਰ ਦੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ । ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ‘ਲਿਵ-ਇਨ’ ਰਿਸ਼ਤੇ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦੇਣ ਲੱਗੇ ਹਨ, ਚਾਹੇ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨੂੰ ਸਾਮਾਜਿਕ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ ਹੈ ।

ਪਰ, ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਮਾਜਿਕ ਨਿਯਮ ਹੁਣ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਤਬਦੀਲੀ ਵੱਲ ਵੱਧ ਰਹੇ ਹਨ । ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ ਆਪਣੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਫ਼ੈਸਲੇ ਵਿੱਚ ‘ਲਿਵ-ਇਨ’ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਲਈ ਕੁੱਝ ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਹਨ, ਜਿਸਨਾਲ ਕਿ ‘ਲਿਵ-ਇਨ’ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਸਕੇ । ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ ਆਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ‘ਲਿਵ-ਇਨ’ ਰਿਸ਼ਤੇ ਨਾ ਤਾਂ ਅਪਰਾਧ ਹਨ ਤੇ ਨਾ ਪਾਪ, ਅਤੇ ਸੰਸਦ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਐਸੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਤੇ ਐਸੇ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾਏ ।

सामाजिक नियम सदा बदलते रहते हैं

(अमृत पाल सिंघ ‘अमृत’)

चंदू दिल्ली के बादशाह जहाँगीर के वक़्त मुग़ल दरबार में एक उच्च अधिकारी था। अपनी बेटी की सगाई सिक्खों पांचवें गुरु, श्री गुरु अर्जुन देव जी के सपुत्र श्री (गुरु) हरगोबिन्द जी से होने के बाद उस ने गुरु साहिब के बारे में कुछ अपमानजनक टिप्पणियाँ की। वहाँ मौजूद कुछ सिक्खों ने यह सुना और ख़ुद को अपमानित हुया महसूस किया। उन्होने गुरु जी को कहला भेजा कि यह रिश्ता स्वीकार न किया जाये। गुरु अर्जुन देव जी ने वही किया, जो सिक्ख चाहते थे।

चंदू की बेटी और (गुरु) हरगोबिन्द साहिब जी की कभी भी आपस में शादी न हुई। जैसा कि उन दिनों कथित ऊंची जाति के हिन्दू समाज में प्रचलन था, चंदू की बेटी अपनी मौत तक बिन-ब्याही ही रही।

उन दिनों में, कथित ऊंची जाति की हिन्दू औरत को यह कतई मनज़ूर न था कि एक बार किसी एक मर्द से उसका नाम जुडने के बाद वह किसी और मर्द के बारे में सोचे भी। एक बार किसी के साथ किसी औरत की सगाई हो जाने के बाद कोई और मर्द उस से कभी शादी न करता, अगर उस की सगाई टूट भी जाए। ऐसे नियम थे समाज के तब।

उन दिनों किसी हिन्दू विधवा के लिए दुबारा शादी कर लेना असम्भव था। सिक्ख गुरुओं ने विधवाओं की शादी को उत्साहित किया, ताकि वे नये सिरे से अपनी ज़िन्दगी शुरू कर सकें। यह सामाजिक नियमों में लाया गया इरादतन बदलाव था।

आजकल हम देख सकते हैं कि परंपरागत भारतीय समाज ने अपने आप को किस तरह से बदल लिया है। टूटी हुई सगाईयाँ, यहाँ तक कि टूटी हुई शादियाँ भी अब लड़कियों के लिए शर्मिंदगी की वजह नहीं रहीं, चाहे कि अब भी बहुत से ऐसे लोग हैं, जो इन बदलावों से ख़ुश नहीं हैं।

एक सोश्ल नेटवर्क वैबसाइट पर मैंने एक मैसेज पढ़ा, जो कुछ ऐसे था:

पहले लड़कियां कहा करती थीं, “मैंने पहले बी॰ ए॰ वन पास की, फिर बी॰ ए॰ टू, और फिर बी॰ ए॰ फ़ाइनल की। या, मैंने पहले बी॰ कॉम॰ वन पास की, फिर बी॰ कॉम॰ टू, और फिर बी॰ कॉम॰ फ़ाइनल। या, मैंने पहले बी॰ एस॰ सी॰ वन पास की, फिर बी॰ एस॰ सी॰ टू, और फिर बी॰ एस॰ सी॰ फ़ाइनल की”। आजकल की लड़की कहती है, “मैंने पहले पहली सगाई की, फिर दूसरी सगाई की, और फिर फ़ाइनल सगाई की”।

चाहे सामाजिक तौर पर इज़्ज़तदार कई परिवार अब भी अपनी किसी बेटी की सगाई टूट जाने को अपनी बेइज्ज़ती के तौर पर लेते हैं, दूसरे इस को कुछ ज़्यादा तवज्जो नही देते। कुछ लड़कियां अब तो तीन-तीन बार भी शादियाँ करा रही हैं और साधारण समाज ने उन्हें लगभग स्वीकार भी किया है।

यह ख़बर तो अब पुरानी हो चुकी है कि मुंबई की एक अदाकारा ने बिना शादी किए ही एक विदेशी क्रिकेटर के बच्चे को जन्म दिया। बहुत से लोग ‘लिव-इन’ रिश्ते को तरजीह देने लगे हैं, चाहे कि भारत के एक बड़े हिस्से में इसे सामाजिक मान्यता नही मिली है।

परंतु, लगता है कि सामाजिक नियम अब एक बड़े परिवर्तन की और जा रहे हैं। भारत की सूप्रीम कोर्ट ने अपने एक महत्वपूर्ण फैसले में ‘लिव-इन’ रिश्तों के लिए कुछ दिशा-निर्देश दिये हैं, जिस से कि ‘लिव-इन’ रिश्तों में भी औरतों को सुरक्षा दी जा सके। सूप्रीम कोर्ट ने कहा है कि ‘लिव-इन’ रिश्ते न तो अपराध हैं और न पाप, और संसद को चाहिए कि वह ऐसे रिश्ते में रह रही औरतों और ऐसे रिश्तों से पैदा होने वाले बच्चों की सुरक्षा के लिए कानून बनाए।